Ik ben de excursies ingegaan zonder verwachtingen. Ik ging er met een open mind in en wilde voor mezelf vooral geen dingen van tevoren invullen. Van de vier verschillende plekken - Bergen Belsen, Dora Mittelbau, Ravensbrück en Wewelsburg - had ik er nog geen een bezocht en van drie had ik voordat ik aan deze minor begon nog nooit gehoord. Een jaar of 14 geleden ben ik met school naar Auschwitz geweest en dat was voor mij - net zoals voor de meeste mensen - heel indrukwekkend en dé plek die het leed van de Tweede Wereldoorlog liet zien. Tijdens de minor werd mij langzaam aan al duidelijk dat dat helemaal niet het geval is… Op persoonlijk gebied had ik de verwachting dat ik de excursies in Duitsland als emotioneel zwaar zou ervaren, maar dit was eigenlijk niet het geval. Natuurlijk ben ik op bepaalde moment geraakt en besefte ik mij heel goed waar ik was, maar ik kon het - na alle voorgaande excursies in Nederland en de colleges - ook bijzonder goed relativeren. Dat vond ik heel erg fijn, want als al deze excursie de impact hadden gehad van ons bezoek aan Kamp Vught, dan had ik het extreem zwaar gehad. Ik had wel verwacht dat er meer overblijfselen zouden zijn van het erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog, maar dat ontbrak overduidelijk. Ik vond de bezoeken heel erg waardevol. Het was mooi en bijzonder om de locaties te bezoeken en er op deze intensieve manier mee bezig te zijn. De verhalen die op de locaties verteld werden, waren vaak erg indrukwekkend, maar ook mooi en bijzonder. Ik heb regelmatig een traantje weg moeten pinken, omdat ik op bepaalde locaties door bepaalde verhalen of situaties geraakt werd. Een voorbeeld van zo'n moment was het stiltemoment aan het meer in Ravensbrück en het bezoek aan de kerk in Wewelsburg. De bezoeken hebben mij aan het denken gezet. Sommige denkbeelden zijn compleet veranderd. Zo was ik ook één van de vele personen die dacht dat alle Duitsers slecht waren. Hoe konden ze dit andere mensen aan doen? Maar wanneer is iemand goed of slecht? Sommigen hadden geen keus, zij moesten wel, maar deden 'slechts' wat er van hen verwacht werd. Wewelsburg heeft mij bijvoorbeeld laten zien dat de meeste SS'ers mensen waren zoals jij en ik. Zij werden onderdeel van een machine die niet tijdig werd gestopt en steeds grovere misdaden beging. Moorden begint met woorden, later pas met kogels of gas. Sommige waren nog maar een jong volwassene… Ik vond het superinteressant en merkte dat ik het heel gaaf vond om aan anderen te vertellen wat ik had meegemaakt tijdens mijn studiereis in Duitsland. Verschillende verhalen die ik heb gehoord, heb ik inmiddels al een paar keer kunnen doorvertellen... Ik merk dat ik het heel fijn vind en super interessant om dit te kunnen doen. Ook verschillende discussies hebben al plaatsgevonden, maar dat houdt het in beweging. Het is heel belangrijk dat wij dit doorgeven aan de generaties van nu. De verslaglegging van de excursies moest in de vorm van een portfolio. Deze verslaglegging vind ik persoonlijk heel belangrijk. Het zorgt er namelijk voor dat je nog eens goed na moet denken over de verschillende excursies en wat je er nou eigenlijk van vond. Welke impact heeft het op jezelf gehad en wat heb je ervan geleerd? De voorbereiding van de excursies vond ik soms wel vervelend. Het voorbereiden van een excursie is van belang om te zorgen dat hetgeen wat je leert beter kan blijven hangen, maar het betekende vaak ook dat je van tevoren al wist wat de gids op de locatie ging vertellen. Dit was niet bij iedere excursie het geval, maar bij sommige wel. Dat vond ik wel jammer, omdat het verhaal van de gids daardoor soms een herhaling van de informatie op de sites was. Aan iedere excursie moest ik ook kenmerkende beelden hangen. Een heel goed idee, maar wel jammer dat je niet zelf kon bepalen hoeveel beelden dat dan mochten zijn. Je mocht twee beelden gebruiken voor de kenmerkende beelden na het bezoek, terwijl ik er soms wel meer had willen gebruiken om het beeld compleet te maken. Hierdoor werd het kiezen erg moeilijk… De studiereis in Duitsland is belangrijk bij het krijgen van het gehele beeld van de Tweede Wereldoorlog. Je krijgt namelijk niet alleen inzicht in de geschiedenis van de locaties, maar ook in de manier waarop ze gebruikt werden en welke betekenis ze hebben (gehad). Daarnaast krijg je van de gids persoonlijke verhalen te horen en dat maakt een ongelofelijk indruk.
Ik was mij altijd heel erg bewust van de plek waar ik was. Daarbij merkte ik ook dat de ene plek mij meer raakte als de ander. Is dat erg? Nee, want de ene locatie maakte nou eenmaal meer indruk op mij dan de andere, maar ze ontliepen elkaar niet veel. In heb heel veel geleerd van deze excursies in Duitsland en ik heb een compleet nieuw beeld ontwikkeld aangaande de Tweede Wereldoorlog. Dit is niet alleen heel waardevol voor mij als leerkracht, maar ook als mens. Ik waardeerde mijn vrijheid altijd al heel erg en had altijd veel respect voor de mensen die daarvoor voor ons hebben gevochten in de Tweede Wereldoorlog, maar dat alleen maar sterker geworden. En als leerkracht heb ik zoveel meer achtergrondinformatie gekregen door deze excursies, dat ik hier zeker iets mee wil gaan doen in de klas. Vanuit de grote lijnen inzoomen op kleinere lijnen en zo de leerlingen iets anders bijbrengen dan alleen het verhaal van Anne Frank… De excursies die we in Duitsland hebben gehad, zijn naar mijn idee van belang voor het gehele beeld van de Tweede Wereldoorlog. Zonder deze excursies zou het beeld niet compleet zijn geweest en zou ik nog veel meer vragen hebben gehad. Er is inhoudelijk meer duidelijk geworden ten aanzien van de opbouw van de kampen, de doelen hiervan en het leed dat zich hier heeft afgespeeld. Maar niet alleen dat. In Wewelsburg is de grootheidswaanzin van de SS mij heel erg duidelijk geworden en de rare ideeën die de nazi's erop nahielden. Ik vond het heel erg prettig dat we tijdens de excursies in Duitsland ook hebben gekeken naar de rol van de daders en de omstanders. Als we het hebben over de Tweede Wereldoorlog, dan hebben we het veelal over de slachtoffers. Zoals Wim zou zeggen: 'Die kennen we nu wel'. En ik moet hem daar gelijk ingeven. Het is bijzonder interessant om te kijken naar de rollen van de daders en van de omstanders.. en daar heb ik veel over geleerd… Zoals ik al eerder heb verteld, waren veel van de SS'ers mensen zoals jij en ik. Zij werden onderdeel van een machine die niet tijdig werd gestopt en steeds grovere misdaden beging. Moorden begint met woorden, later pas met kogels of gas. En dat is absoluut waar. Misschien had ik in zo'n situatie ook wel een SS-kampbewaakster van Ravensbrück kunnen zijn. Het was voor velen een baan. Het bood stabiliteit en inkomen.. en dit feit, dat het vaak ook maar 'normale' mensen waren, wordt vaak vergeten. Want ALLE Duitsers zijn slecht. Nee, zo zit het dus niet… Het is mij opgevallen dat veel mensen zeggen over de Tweede Wereldoorlog: NOOIT MEER. Maar het gebeurd nog dagelijks! Niet bij ons om de hoek, maar in landen verder weg hiervandaan.. In Amerika bestaat nog steeds de gaskamer en hier worden ook nog steeds mensen vergast.. In Polen worden mensen vermoord omdat ze homoseksueel zijn.. Er worden nog steeds mensen vermoord om wie ze zijn, of wie ze juist niet zijn en er worden nog steeds mensen gevangen gehouden tegen hun zin in.. Moet ik nog even doorgaan?? Als mens heb ik geleerd dat het beeld dat in de afgelopen jaren is ontstaan over de Tweede Wereldoorlog veel meer is dan wat wij leren of te zien krijgen. Je moet verder kijken dan je neus lang is. Zien we wel écht wat er is gebeurd of laten we het bij het verhaal dat ons verteld wordt? Ik heb geleerd dat de Tweede Wereldoorlog meer is dan alleen de slachtoffers en dat kritisch blijven kijken heel belangrijk is. Deze ervaringen neem ik voor de rest van mijn leven mee. Ondanks dat ik een bezoek aan deze plekken - in Duitsland - niet geschikt vind voor leerlingen uit het basisonderwijs, kan ik ze wel meenemen in de verhalen van deze plekken en wat deze plekken hebben betekend tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ik vind het belangrijk dat hier in het basisonderwijs al aandacht aan wordt besteed, omdat het vaak nogal oppervlakkig wordt gehouden over Anne Frank en Amsterdam.. terwijl de Tweede Wereldoorlog zoveel meer was.. Er waren niet alleen slachtoffers, maar ook daders en omstanders. Daarnaast is het belangrijk dat duidelijk is wat je van je leerlingen verwacht. Ik wil op mijn eigen manier proberen vorm te geven aan geschiedenis in het basisonderwijs. Ik wil afwijken van de gebaande paden en veel beelden laten zien, leerlingen zelf laten onderzoeken en ontdekken en zelf een mening laten vormen. Het is wel belangrijk om te kijken naar je groep: wat weten ze al; wat zouden ze aankunnen; hoe zijn de overtuigingen in de groep etc… Toekomstige bezoekers aan deze locaties in Duitsland zou ik willen meegeven: bereid je goed voor, laat het op je afkomen, maar blijf kritisch. Het is een fantastische ervaring waar je veel van zal leren. Niet alleen over de slachtoffers, maar ook over de daders en de omstanders. Dat 'Wir haben es nicht gewusst' onzin is, zal tijdens deze excursies super duidelijk worden. Dat vele SS'ers ook maar mensen waren zoals jij en ik, is echt waar. Probeer ook te genieten van de momenten waarop dat kan. Het is zwaar en beladen, maar met relativeren kom je een heel eind. Het is heel bijzonder om deze locaties te bezoeken en de verhalen van de gidsen te mogen horen. Leer ervan als mens en als professional. Haal hier je eigen lessen - en misschien wel leerpunten - uit en je kijkt heel anders naar de Tweede Wereldoorlog. Maar niet alleen dat. Je zal ook heel anders kijken naar de wereld waarin wij nu leven…
E. C.