Ik ben niet helemaal hetzelfde na de reis naar Duitsland. Vanzelfsprekend word je gevormd door alles wat je meemaakt in je leven en heeft het één meer invloed op je denken en doen dan het ander. De reis naar Duitsland had zeker invloed. Uiteraard in combinatie met de gegeven colleges die ik op geen enkele manier echt los kan zien van de bezoeken aan de locaties in Nederland en de reis naar Duitsland.
Cynisch is het woord dat we de laatste weken het meest gebruikt hebben om mijn “verandering” na de reis naar Duitsland te omschrijven. Een cynicus is iemand die niet gelooft in het goede van de mens. En daar zit een kern van waarheid in. Ik denk vaker aan de tweede laag. Waarom doet hij of zij dit en voor wie doet hij of zij dit dan eigenlijk. Van nature ben ik al een tikje cynisch. Deze minor heeft dat versterkt. Dat is niet erg, ik heb er geen last van. Het helpt mij soms zelfs. Mijn omgeving heeft er wellicht soms wel last van, nou ja last. Er wordt vaker een iets fellere discussie gevoerd over van alles. Over het verloop van de oorlog, herdenken in het algemeen, de goedheid van de mens, racisme en waarom we ons inzetten voor een goed doel. Vooral het laatste is altijd een leuke discussie met een cynicus.
En zo is er dus veel anders na deze minor. Ik vraag me dingen af, veelal stel ik mezelf vragen waar ik zelf het antwoord ook niet goed op kan geven. Ik ben dus cynischer geworden met een vleugje zwartgallig. Wellicht gewoon realistischer. Door mijn eigen voorbereidingen, de colleges en de bezoeken aan de locaties in Nederland had ik al heel wat bagage. Ik was tijdens de reis naar Duitsland niet een “standaard” bezoeker van locaties die voornamelijk ingericht zijn voor een standaard bezoeker of in ieder geval opgezet zijn om een zo breed mogelijk scala aan bezoekers te bedienen. Ik had als bezoeker meer voorkennis. Ik was een bezoeker die al van tevoren aan het denken was gezet over herdenken, daders, slachtoffers, omstanders, het goede, kwaad etc. Dit maakt ook dat ik het lastig vind om bijvoorbeeld mijn mening te geven over de noodzaak van een gids op de locaties die door ons bezocht zijn of wat een goed of slechte gids is. Ik ontmoet mensen die dezelfde locaties bezocht hebben als wij tijdens onze reis. Zij vertellen mij dan over de gids die een prachtig verhaal vertelde over die ene Joodse vrouw die het gelukt is om te ontsnappen uit het kamp. Ik denk dan al snel ‘tja, dat is wel een heel klein stukje van het verhaal’ of ‘dat je nu precies het verhaal van die enkele Joodse vrouw die ontsnapt is moet vertellen’.
Ik ben dus kritischer geworden. Maar die bezoeker heeft een verhaal gehoord, heeft een beeld gekregen van hoe het er in het kamp aan toe ging, hoe eenzijdig dan ook. De bezoeker was onder de indruk. Wij als deelnemers van de minor mochten die term niet gebruiken, terecht. Het dwingt ons verder te denken. Maar de “gewone” bezoeker mag volgens mij best onder de indruk zijn. En is het voor die bezoekers erg dat ze een eenzijdig verhaal gehoord hebben? Wat voor elke gids telt is dat zij (zeker bij bezoekers die een plek in het buitenland bezoeken) kennis hebben die de bezoekers niet hebben en die doorgaans ook niet op een informatiebord staat. Dat is lokale kennis. Kennis over “de staat van het land”, over de huidige politieke situatie. Kennis over de lokale bevolking en wat zij van dingen vinden en vonden.
Bij het bezoeken van plekken in Duitsland die te maken hebben met De Tweede Wereldoorlog is er nog een interessant aspect bij het hebben van een lokale gids. Hij of zij vertelt het verhaal vanuit Duits standpunt. Het is aan de toehoorder van de gids om te bepalen of het verhaal een “goed” verhaal is. Dit blijft natuurlijk altijd het oordeel van de bezoeker zelf gebaseerd op voorkennis en verwachtingen. Het is een mening. Waarom was die bezoeker daar überhaupt eigenlijk? Misschien gewoon in de buurt? Om op de volgende verjaardag te kunnen vertellen dat ze er geweest zijn en dat ze verschrikkelijk onder de indruk waren? Omdat ze zelf vinden dat het moet? Een selfie voor op Instagram? Mogen we verwachten dat de gemiddelde bezoeker van een locatie direct het gehele plaatje ziet. Van alle kanten? Is “onder de indruk zijn” niet het hoogst haalbare voor de gemiddelde bezoeker die incidenteel en met beperkte voorkennis een keer een locatie bezoekt? En is dat niet gewoon okay?
De gemiddelde bezoeker van de door ons bezochte locaties heeft een andere achtergrond, voorkennis en ook interesse. Ik ken hun redenen voor een bezoek niet. Ik kan ze wel bedenken: gewoon uit interesse, een band met een slachtoffer van het regime en de locatie, toeval, we waren in de buurt en zochten een “uitje”, een soort gevoel van ‘dit moet ik gezien hebben of ervaren’. Misschien was het niet direct een eigen keuze en was de bezoeker er met school of een andere instelling. Ook de tijd die een bezoeker heeft op een locatie zal van grote invloed zijn op wat er belangrijk gevonden wordt. De verschillende redenen voor een bezoek maken ook dat er een andere insteek in het bezoek zit. Tijdens de bezoeken vond ik het bijvoorbeeld jammer dat we relatief kort de musea bij de locaties bezochten. Dat zal voor een ander misschien niet zo zijn. Daar waar ik bij het vierde crematorium dacht dat ik het wel gezien had, zal voor een bezoeker die maar één locatie bezoekt dat het hoogte(diepte)punt zijn. Het is een kwestie van keuzes en persoonlijke interesse. Zoals gezegd is de beschikbare tijd (en zelfs het weer) ook van belang. Dit geldt natuurlijk ook voor een georganiseerde reis als die van ons. Hierbij speelt hetgeen de reisleider de groep wil laten zien ook een grote rol. Bij een bezoek aan een locatie met een groep worden andere keuzes gemaakt dan bij het bezoek van de individuele deelnemer.
De vraag ‘waarom zou de gemiddelde leerling of volwassene deze locatie moeten bezoeken’ is dus soms behoorlijk lastig te beantwoorden als je niet weet wat een gemiddelde bezoeker is. Wat de reden is van zijn of haar bezoek. Bij het beantwoorden van die vraag zal ik dus mijn mening geven. Vanuit mijn context en met mijn bagage. Dit geldt evenzo voor de vraag of voorkennis noodzakelijk is bij een bezoek aan een locatie. “Ja!” is in principe het antwoord. Het is altijd goed om voorkennis te hebben. Echter, bij enkele locaties wordt naar mijn mening een redelijk volledig beeld gegeven. Natuurlijk is het hebben van voorkennis over een locatie, een stad, een land vroeger en nu altijd beter. Voor het grotere geheel. Is het noodzakelijk? Dat zal verschillen. Is het wenselijk? Altijd.
A S