Lieux de mémoire - 'plaatsen van herinnering' in Nederland

Tijdens het zoeken naar minors was ik voornamelijk op zoek naar een minor met betekenis, ik kan wel concluderen dat ik die heb gevonden. Toen ik deze minor online zag waren de excursies (Lieux de Memoires) toch wel de kers op de taart. Toen ik zag welke plekken we allemaal in Nederland gingen bezoeken was ik ontzettend blij, hoe gek dat ook klinkt. De plekken die we zouden gaan bezoeken zijn stuk voor stuk plekken met een belangrijke bladzijde uit de geschiedenis. Voor mijzelf ben ik opzoek naar het complete plaatje over de tweede wereldoorlog.

Ik denk dat de opbouwende lijn in de bezoeken erg belangrijk is geweest voor de manier waarop wij als personen de excursies ervaren hebben. We zijn iedere week door verschillende plekken met verschillende gebeurtenissen gelopen, letterlijk en figuurlijk door het thuis voor te bereiden en beeldmateriaal te bekijken.
We begonnen bij de Grebbeberg waar de Duitsers zijn binnengevallen op 10 mei 1940. Hier op deze plek is het allemaal begonnen en heeft men al gigantische verliezen geleden in een paar dagen. De toon was gezet en de oorlog was definitief begonnen.

Na de Grebbeberg zijn we naar Ysselsteyn geweest en hebben we het schrijnende beeld van deze gigantische Duitse begraafplaats gezien. Wat mijn voornamelijk is bijgebleven is de opmerking van de gids, namelijk: ‘De hoeveelheid kruisjes die hier liggen, was het gemiddelde aantal slachtoffers die vielen per dag gedurende de oorlog’. Toen ik aan het begin van de begraafplaats stond kon ik het einde niet eens zien…, zoveel waren het er. Aansluitend op de begraafplaats hebben we een bezoek gebracht aan het oorlogsmuseum in Overloon. Een klein dorpje waar 3 weken lang gigantisch hard gevochten is tussen de Duitsers en de Geallieerden. De grootste tankslag in de Nederlandse geschiedenis.

De voormalig joden buurt in Amsterdam kon niet ontbreken aan de reeks excursies. In de voormalig joden buurt in Amsterdam zijn het verzetsmuseum en de Hollandse Schouwburg te vinden. De Duitsers hebben op zijn minst gezegd aardig huisgehouden in deze buurt, niet in de positieve zin. Je kan bijna zeggen dat de Joden geen schijn van kans hadden.  Naast Amsterdam hebben we de 3 grote kampen, Amersfoort, Westerbrok en Vught, van Nederland bezocht. Wederom is ieder kamp met geen enkel woord te omschrijven. Gigantisch schrijnend en mensonterend wat daar gebeurd is. Ieder kamp heeft zijn eigen bijdrage in het grotere geheel. Maar nu de dag is het ontzettend waardevol om alle 3 de kampen te bezoeken, zodat je pas echt een beeld kan vormen van hoe het er in de kampen aan toe ging.

Naast de opbouw in de bezoeken was het zeer waardevol om iedere week de bezoeken voor te bereiden. Ondanks dat ik soms dacht al best wat kennis te hebben, was mijn blik na iedere voorbereiding en bezoek weer gigantisch verbreed. Tot mijn verbazing weet ik iedere keer dat het onderwerp de tweede wereldoorlog ter sprake komt, weer feitjes/ weetjes of verhalen te vertellen die ik heb gehoord/geleerd heb op de excursies. Iedere keer viel er weer een puzzelstukje op zijn plek en keek ik weer uit naar de nieuwe excursie.

Nederland is een klein land met een paar kampen maar deze zijn bij lange na niet te vergelijken met Duitsland. In Nederland is het soms ook jammer dat er niet altijd meer veel over is van de fysieke staat van de plaatsen. Om een voorbeeld te noemen is er in kamp Amersfoort eigenlijk niks meer te zien behalve beeldmateriaal of een monument. Bij de laatste excursie in kamp Vught is er pas echt goed te zien wat een gigantisch formaat zo een kamp nou eigenlijk had vroeger.

Door de basiskennis die ik heb opgedaan in Nederland kan ik zeker zeggen dat ik beter voorbereid naar Duitsland ga. Ik weet nu wat voor vragen te stellen doordat ik het grotere geheel overzie. Iets waarvan ik niet had verwacht dit al zo snel in het begin van de minor te ervaren. Je wordt vanaf het begin al in de minor gezogen en je wilt iedere keer weer meer te weten komen.  Ik kijk uit naar de excursies in Duitsland om wederom te ervaren en te leren. Iedere keer weer even stil te staan bij de gebeurtenissen om ze vervolgens te koppelen aan het grotere geheel. Kortom zoals ik hierboven al zei, enorm waardevol en met een grote betekenis.

Manon Pronk

KZ | Kamp Vught - oktober 2020

Voor het herinneringscentrum ligt een grote parkeerplaats, waar middenin twee rijen palen staan waar vroeger prikkeldraad in gespannen was: de omheining van het kamp. Een bizar beeld, maar als je de buitenplaats van het centrum bezoekt zie je dat het gebouw de omheining door midden snijdt. Heel symbolisch, ook omdat de zwaarst bewaakte gevangenis van het land er naast ligt.  

Het herinneringscentrum is niet echt groot, maar wel interessant. De jaren vanaf de bouw en dat het kamp in gebruik is geweest worden omschreven, ik miste alleen de aandacht voor de Molukkers die er na 1951 geplaatst zijn. Er is een duidelijke audiotour, zodat een gids niet noodzakelijk is. Wel denk ik dat een gids een aanvulling is, omdat er vooral algemeenheden worden verteld, en slechts enkele verhalen van ex-gevangenen. Juist dat laatste zorgt dat je een echt goed beeld krijgt. Om deze reden, en vanwege het aanwezige crematorium, zal niet iedereen het prettig vinden dit kamp te bezoeken. Als je geïnteresseerd bent in de oorlog moet je zeker wel een bezoek plannen. Voor kinderen is er een ruimte ingericht die het verhaal duidelijk verteld, en waar aandacht is voor de problematiek van het heden. Met jonge kinderen kun je het crematorium beter overslaan.

In het centrum is tentoongesteld hoe de ontvangst van gevangenen verliep, en wat er in het (werk)kamp gebeurde en gemaakt is. Er liggen vliegtuigonderdelen die uit elkaar gehaald werden, maar ook zijn er bijvoorbeeld bokshandschoenen te zien omdat er sportwedstrijden gehouden werden. Ook tegen de Duitsers, en dan kon je maar beter verliezen…

Op het buitenterrein is een replica geplaats van een barak. Er wordt door middel van de audiotour en bordjes met plattegrond verteld welke ruimte wat inhield. De wastafels zijn origineel, de tafels in de verblijfsruimte en de stapelbedden zijn nagemaakt. Het geeft wel een goed beeld van hoe de mensen geleefd moeten hebben. 

Er is een monument voor het kindertransport, en het crematorium is het enige originele gebouw op het terrein. Het granieten werkblad van het laboratorium is nog aanwezig, net als de sectietafel. De ovens zijn van hetzelfde type als die in Auschwitz. 

Buiten het kamp is de fusilladeplaats te vinden. Er zijn 329 mannen geëxecuteerd, en dat wordt herdacht met een namenmonument. Het monument is in de jaren negentig beklad geweest, en daardoor onherstelbaar beschadigd. De oude delen zijn tentoongesteld, en dat zet je tot nadenken. De daders zijn nooit gevonden, waren het neo-nazi's? Waarom waren er dan stippen en geen hakenkruizen geschilderd? Waren het baldadige jongeren?

Bijzonder zijn de originele briefjes die gevangenen naar huis schreven, en naar buiten gesmokkeld zijn. Ook zijn er officiële briefjes te zien, maar die moesten eerst door de censuur van de Duitsers. Ze zijn zeer de moeite waard om te lezen. De leugen en de waarheid? Genoeg materiaal om te bezichtigen en je tot nadenken te stemmen.

Edwin van der Meer

Westerbork - oktober 2020

Na een reeks bezoeken door Nederland begint het beeld van de Nederlandse geschiedenis stukje bij beetje te landen. Een aantal eerder bezochte plekken waren voor mij al bekend, dit bezoek daarentegen niet. Het is een bezoek met een bekende en grote naam, waar ik eigenlijk ook wel naar uitkeek om te bezoeken hoe gek dat ook klinkt. Naar mijn idee is kamp Westerbork niet een plek zoals ieder ander. Op deze plek liggen veel verhalen en gebeurtenissen verscholen. Dit is een plek met tegelijkertijd zoveel bij elkaar, maar toch ook weer niet.

Eenmaal aangekomen bij kamp Westerbork zie ik eigenlijk een groot modern gebouw staan, dit terwijl
ik ergens in een bos sta. Niet perse het beeld wat ik had verwacht. Binnen in het gebouw mocht je als eerst individueel door een museum wandelen. In dit museum is al direct te zien wat er zich op deze plek heeft afgespeeld, namelijk veel ellende, angst en verdriet. Het eerste wat mijn aandacht trekt is een grote foto op de muur van kinderen in het kamp, met daarbij een vitrine waarin het welbekende gestreepte pak ligt. Ik kende deze van films en beelden maar heb dit pak nog nooit in het echt gezien. Het geeft mij een naar gevoel.

Na het museumbezoek gingen we naar het kampterrein, tot mijn verbazing was dit nog 20/30 minuten lopen. Ik was in de veronderstelling dat het kampterrein vlak naast het museum zou liggen. Na een flinke wandeling zie ik ineens een soort groot glazen huis staan. Een hele aparte verschijning. Dit huis met een glazen vitrine om zich heen is het huis van de kampcommandant geweest. Een van de weinige fysieke objecten die nog bewaard is gebleven na de oorlog. Dit huis is bewoond geweest tot en met 2007. De kampcommandant die in dit huis gewoond heeft had de functie om iedere week een x aantal joden op de trein te zetten naar vervolgplekken. Na de oorlog is hij berecht en gevangengezet. Gek genoeg is hij na 6 jaar weer vrijgekomen, omdat hij al die tijd heeft beweerd niet geweten te hebben wat er met de joden gebeurde op de plekken waar hij ze heen stuurde. Hij hield vol dat hij zijn werk heeft uitgevoerd in de veronderstelling dat zij echt naar een werkkamp gingen, wat ik toch lastig vind om te geloven als ik dit hoor.

Wanneer je verder het terrein op loopt is het tweede wat je ziet een stuk rails met treinwagons. Dit is een exemplaar van dezelfde trein als waar toen de joden dagen in vervoerd werden. Wat mij raakte aan dit bezoek is dat er achteraan het terrein dan ook een monument van een stuk treinrails is gemaakt. Dit monument staat dan ook symbool voor veel verschillende gedachten en herinneringen waar een eind aan is gekomen. Het voelt alsof de cirkel van ellende op deze plek dan ook weer eindigt. Verderop het terrein zie ik een monument met de 102.000 stenen die voor 102.000 vermoorde mensen staat en er staat nog een stukje barak.
Wat mij ook is bijgebleven is de manier waarop er op het kamp een verknipte werkelijkheid heerste. Deze plek moest functioneren als een ‘normaal’ dorp waar niks aan de hand was. Op het kamp werd gewerkt, geleefd, gevoetbald en kon je naar bijvoorbeeld het ziekenhuis of een theatervoorstelling.

Zoals ik hierboven al zei heeft het kamp veel tegelijkertijd, maar ook weer niet. Het kamp heeft veel geschiedenis een veel verhalen die verteld kunnen en moeten worden. Maar ik kan mij ook goed inbeelden dat je snel uitgekeken kunt zijn op deze plek omdat er naast het huis, de wagons, het stukje barak en de monumenten van de rails en de stenen niet veel meer over is van de originele staat. Wel moet ik hierbij vermelden dat de gids die ons heeft rondgeleid deze plek weer gedeeltelijk tot leven heeft gebracht, doordat hij de verhalen van de mensen weer een stem geeft. Dit raad ik dan ook iedere bezoeker aan om de ervaring van kamp Westerbork zo compleet mogelijk te maken en zo de gebeurtenissen niet te vergeten. 

Manon Pronk