Wewelsburg (december 2019)

Als we vertrekken vanuit Buchenwald is het qua afstand net zo ver meer rijden naar Wewelsburg. Maar helaas komen we onderweg wat files tegen en ander oponthoud waardoor we later aankomen dan gepland.  Rond 19:00 bereiken we de parkeerplaats naast het kasteel. Het was inmiddels al donker maar wat een imposant gebouw is dit, ik vond het alleen maar ontzettend tof dat wij hierin mochten slapen.

De volgende dag ging de wekker om 7:30, we blijven hier twee nachten dus we konden alle spullen gewoon op de kamer laten liggen en rustig ontbijten. Na het ontbijt gingen we naar het voormalig SS-Wachgebäude. Dit gebouw werd gebruikt als dienstwoning voor de SS-Burghauptmann en als kantoorgebouw van de SS. We moesten buiten even wachten op de gids. We zouden een andere gids krijgen dan er van te voren was afgesproken omdat de gids die we eerst zouden krijgen in het ziekenhuis is opgenomen (waarvoor is mij onbekend). Na een tijdje te hebben gewacht ging de deur van het Wachgebäude open, de gids zette een stap naar buiten en viel toen bijna van de trap, gelukkig is alles goed gegaan. Als eerste gingen we naar een lesruimte bovenin het gebouw, deze kamers waren voormalig kantoorkamers van de SS. Hier kregen we uitleg over van alles rondom het gebouw en de SS zelf. Waaronder dat er ook getrouwd on worden in Wewelsburg maar dat Himmler hiervoor zelf toestemming moest geven. Hij controleerde of de vrouwen waarmee de SS-mannen wilden trouwen geschikt genoeg waren, dit werd gedaan door een grote vragenlijst af te gaan met lichamelijke kenmerken en ook persoonlijke eigenschappen van de vrouwen. Ook werd er in de buurt of bij bekenden gevraagd hoe deze vrouw was (weer via een speciale vragenlijst), en was make-up een echte no-go in die tijd. Toekomstige SS-vrouwen moesten een natuurlijke schoonheid hebben in plaats van een gemaakte. Na de uitleg kregen we een opdracht mee voor in het museum, we moesten net zoals in Buchenwald een persoonlijk verhaal uitzoeken en deze vertellen aan de rest van de groep, dit moest in tweetallen. Betsie en ik kregen een persoon aangewezen die de gids goed bij ons vond passen qua werk of interesse gebied namelijk: SS-Archeoloog Wilhelm Jordan. Met deze opdracht zouden we na de lunch verder gaan. Eerst kregen we een uitleg in het museum over het kasteel, de SS en Himmler zelf. Het kasteel is begonnen als een Kerkelijk Paleis waar de prinsbisschoppen de vrije weekenden konden spenderen. Er werd verteld dat Himmler speciaal dit kasteel had uitgekozen vanwege de driehoek vorm, dit zou te maken hebben met de Antichrist en zo ver mogelijk van de kerk af staan. Dit snap ik alleen niet helemaal want in de kerk word de driehoek juist heel veel gebruikt: vader, zoon en heilige geest. Ik heb best wel wat kerken bezocht en zoek altijd naar de driehoeken met het alziende oog in de kerk, die zijn namelijk overal te vinden. Zoals op de afbeelding hiernaast te zien op de grote koepel van de St. Nicholas Church in Praag. Op de foto op de volgende pagina is het standbeeld voor de Heilige Drie-Eenheid te zien bovenop een Obelisk in de wijk Malá Strana. Verderheeft dit niet heel veel te maken met de Tweede Wereldoorlog natuurlijk maar het is wel een vraag of onduidelijkheid in ieder geval die bij mij nu ik dit schrijf naar boven komt. Het kasteel was voordat het aan de SS werd verkocht in een best wel zware toestand. Er was veel kapot en niemand uit de omgeving had het geld ervoor om alles op te knappen. Toen de SS het kasteel dus kocht voor 1 Reichsmark waren de mensen uit de buurt in eerste instantie best wel blij. De SS zou namelijk het kasteel weer netjes eruit laten zien door het op te knappen, wat betekende dat het er allemaal weer netjes uit kwam te zien en dat er ook weer nieuwe banen kwamen. Dit gold voornamelijk voor de mensen uit de buurt die geen boeren waren. Zij waren blij dat de SS kwam en hadden vaak ook wel op de Partij gestemd vanwege de werkeloosheid. Het grootste gedeelte van de burgers in de omgeving was namelijk boer, zij hadden geen last van de crisis en hadden dus ook geen reden (of in ieder geval een stuk minder) om op de Partij te stemmen. Waar zij minder blij mee waren toen de SS kwam waren de uitbreidingsplannen. Dit betekende namelijk dat boeren stukken van hun land moesten inleveren. Himmler had als groot voorbeeld Henri de Tweede uit de Karolingische periode van de Middeleeuwen. De  Middeleeuwse uitstraling van het kasteel was ook vereist en dus liet Himmler het pleisterwerk van de muur verwijderen om het kasteel meer op een middeleeuws kasteel te laten lijken. De SS had er later een camouflage verf op laten brengen door gevangenen in verband met overvliegende Geallieerde vliegtuigen. Dichtbij het kasteel werd kamp Niederhagen gebouwd, dit was het kleinste zelfstandige concentratiekamp in het Duitse rijk. Himmler had deze naam gekozen omdat hij de connectie tussen het kamp en het kasteel wilde verhullen. De gevangenen sliepen in eerste instantie in tenten rondom het kasteel terwijl ze overdag werkten aan de bouw van hun eigen concentratiekamp. Himmler hield erg van kunst en had dan ook een hele grote kunstverzameling in zijn kasteel Wewelsburg.

Ook was een museum in het kasteel aanwezig met voorwerpen die de oorsprong van het Arische ras lieten zien. Alleen mensen op uitnodiging mochten deze tentoonstelling zien, sowieso mochten alleen bepaalde mensen op uitnodiging van Himmler he kasteel betreden. Nadat we de uitleg hadden gekregen konden we het museum in, het was geen groot museum maar er was wel van alles te zien: van biografieën, tot medailles tot voorwerpen die tot het dagelijks gebruik hoorden zoals serviesgoed. Hierna gingen we weer naar de lesruimte voor een korte uitleg en vervolgens gingen we weer naar beneden. We gingen door het museum langs Himmlers wijnkelder naar buiten. We liepen het Wachgebäude uit en stonden direct in de tuin van het kasteel. Ik verbaasde me er echt over dat dit eigenlijk zo dicht bij elkaar lag onder de grond. Oven de grond leek het namelijk een stuk verder. In de tuin naast de brug stond een monument voor de verschillende kampbewoners die werden ingedeeld in de kampen, met verschillende kleuren driehoeken op stokken werd dit aangegeven. Het pleisterwerk op de Oost-toren is deels hersteld met de vlekken van de camouflage die er op zat. Hoe dit precies zou moeten helpen weet ik niet want het is volgens mij nog steeds best wel goed zichtbaar vanuit de lucht. Op de Oostzijde van het kasteel zit een teerstreep die aangeeft waar het dak zat van de barak die er stond. Het teer werd namelijk gebruikt om het dak van de barak waterdicht te maken. In deze barak woonden de gevangenen die werkten aan en in het kasteel. We liepen door naar de kar (een replica want de originele is er niet meer), waarmee gevangenen stenen van de steengroeve vervoerden naar het kasteel. Dit was zo’n grote zware mijn-kar en dus zonder inhoud al loodzwaar, ze moesten deze kar dan ook duwen met 10 personen. Het was voor een groot deel de bult op en er ontstonden dan ok vaak gevaarlijke en zelfs dodelijke situaties. Daarna liepen we de Noord-toren in, hier mocht je geen foto’s maken anders werd je met een luidspreker de de zaal uitgestuurd. Alles werd namelijk de hele dag in de gaten gehouden door camera’s. de onderste kamer was de Crypte van de SS. Het was een ronde koepel kamer, gemaakt door gevangenen. De crypte is nog eens 4,80 meter verlaagd. De crypte bestond uit een ronde midden plaats met een grote vuurplaats (roze pijl) voor het eeuwige vuur in het midden. Recht daarboven in het midden van het plafond was een groot reliëf van een Swastika te zien. Aan de andere kant van het plafond en dus op de vloer van de tweede kamer was op dezelfde plek een groot Sonnen Rad te zien of een Schwarze Sonne. De muren van de crypte waren gemaakt van beton maar hadden hierop een laag met stenen waardoor het leek alsof alles van steen was gemaakt. De crypte werd gebruikt voor verschillende rituelen. Op de afbeelding hierboven (die ik dus niet zelf heb gemaakt omdat dat niet mocht) heb ik met gekleurde cirkels en pijlen de verschillende onderdelen uit het onderstaande verhaal aangegeven. Er zat allerlei symbolisering in de bouw van de crypte zelf zoals de betonnen blokken die in paars zijn omcirkeld zijn eigenlijk urnen. In de twaalf blokken zitten de asrestanten van hoge SS-ers die daar als een soort bewakend oog zijn neergezet. Of de restanten er nog steeds in zitten weet ik niet. Het zijn er ook precies twaalf vanwege de Orde van de Ronde tafel van Koning Arthur (hierover later meer). De vuurplaats in het midden was tegelijk ook een plek waar SS helden werden gecremeerd. Deze plek voor de brandplaats is niet zomaar gekozen, het zou namelijk “Mittelpunkt der Welt” moeten worden. Op een bepaalde dag van het jaar in de zomer scheen het licht van de zon precies door het raam, in de gele cirkel (wat nu is dichtgemetseld), op de brandplaats. Welke dag dit precies was weet ik niet en ik kan er ook  niks over vinden maar ik weet wel dat het een dag was die te maken had met de ‘antichrist’. Ook werd de brandplaats gebruikt voor het psychisch manipuleren en mishandelen van mensen. Als je namelijk in het midden gaat staan en je praat hoor je alles super god en helder in je hoofd. Het geluid wordt namelijk zo weerkaatst dat het van boven naar beneden recht door je lichaam reist. Je hoort alles dus alsof er letterlijk iemand in je hoof zit. Als je dit bij jezelf doet is dat niet zo erg maar als je daar in het midden staat en iemand anders praat en je hoort dat zo hard en duidelijk kun je makkelijk gek worden. Het lijkt me erg overweldigend en ik kan me voorstellen dat je hier bij sommige personen echt misbruik van kunt maken en dat het hersenspoelend werkt. Na een onmogelijk verstaanbare uitleg over de crypte gaf de gids ons de mogelijkheid om zelf in de brandcirkel te staan en iets te zeggen zodat we zelf konden ervaren hoe het geluid door je heen reisde. Toen de gids het vroeg keek hij Betsie en mij aan en ik werd er meteen zenuwachtig van. Betsie is wel gegaan maar voor mij voelde het niet goed om te gaan. Niet op een plek waar zulke rituelen en dingen zijn gebeurt, dat wil ik graag uit mijn systeem houden. Betsie zei dat het een bijzondere ervaring was en dat ze wel blij was dat ze het had gedaan. Het lijkt mij ook een bijzondere ervaring en ik zou het zelf ook wel een keer willen proberen maar niet op deze plek, in ieder geval niet op dat moment. Meer dan de helft heeft dit wel gedaan en de ‘hallo’s’ galmden door de ruimte. Natuurlijk heeft een plek zoals Wewelsburg ook regelmatig bezoek van Neo-Nazi’s of andere mensen die de ideologie aanhangen. Om te voorkomen dat ze dit als een soort bedevaardsplek gingen zien (wat ze toch wel doen maar nu in mindere mate) hebben ze er schilderijen opgehangen zodat het minder op het origineel zou lijken. De schilderijen zijn van een lokale kunstenaar en gaan allemaal over oorlogstafrelen en wat oorlog met je doet. Hierna gingen we naar de ruimte boven de crypte: de Obergruppenführersaal. Deze zaal werd gebruikt voor belangrijke samenkomsten van de SS. Het was een ontzettend mooie ruimte met 8 grote ramen met daarvoor rondom een pilaren afgewisseld met poorten. De vloer was van gladde stenen en in het midden lag een groot mozaïek achtig motief van een anders swastika. Het zogenaamde ‘Sonnen rad’ of ‘Schwarze Sonne’ ik vond het persoonlijk een hele rustige ruimte. Ook hier stond allerlei materiaal die afstotend werkten voor de ruimte zoals: oranje zitzakken en lelijke tafeltjes en krukjes. Alles om de ruimte zo min mogelijk origineel te laten lijken om Neo-Nazi’s buiten te houden. Je mocht hier dan ook niet in het midden van het Sonnen Rad gaan staan of andere dingen doen die konden wijzen op aanbidding of iets dergelijks van de Nazi’s. Deze ruimte werd door Himmler gebruikt na de voorbeeld van Koning Arthur. Er stond een grote ronde eikenhouten tafel waar plaats was voor Himmler en zijn twaalf gasten. Deze mannen hadden allemaal speciale verdiensten en stonden hoog in Himmlers gunstelingenlijst. Aan de tafel stonden grote, ruime houten stoelen bekleed met varkensleer met hoge ruggen. Iedere stoel  was voorzien van een zilveren naamplaatje op de rugleuning waar de naam van degene die daar zat ingegraveerd stond. Via de deur in de kamer kwam je uit op de binnenplaats van het kasteel en was het voor ons tijd voor de lunch. Daarna gingen we weer naar de lesruimte en was het blijkbaar tijd om de biografieën te bespreken. Betsie en ik hadden alleen nog niks omdat we dachten dat we nu tijd zouden hebben om het te maken, maar dit was geen probleem. Daarna kregen we een opdracht in groepjes van vier, we moesten 25 stellingen van de NSDAP indelen in drie verschillende groepen: racistische stellingen, socialistische stellingen en nationalistische stellingen. Daarna hadden we tijd voor onszelf en konden we het museum nog bekijken als we dat wilden. Rond 16:00 vertrokken we naar de kerstmarkt van Paderborn en sloten we de Tweede Wereldoorlog reis af. Het maakt niet uit wat voor kasteel het is, ik vind ze altijd indrukwekkend. Toen we te horen kregen dat de gids die normaal de rondleiding zou geven in het ziekenhuis was opgenomen was ik even bang dat de rondleiding misschien niet zo zou worden als zoals we zouden hopen. Wim had een nieuwe gids kunnen regelen maar hij wist niet hoe deze man het zou doen. De gids die we kregen was een  Engels docent aan een gymnasium in Sauerland, en zijn Engels was zeer goed verstaanbaar. Wel had hij een stopwoordje waar je echt even doorheen moest luisteren. Hij zei namelijk overal tussendoor “in this case” maar door zijn Duitse accent klonk het in eerste instantie als “in disguise” wat al helemaal niet in de zinnen pasten. De gids wist wel ontzettend veel en zijn verhaal was interessant genoeg om door zijn stopwoordje heen te kunnen luisteren. Hij vroeg wat wij voor informatie wilde horen en gaf eerlijk toe dat hij normaal geen uitleg geeft aan studenten van onze leeftijd. Hij vertelde alles echt heel duidelijk en toen we aangaven dat we eigenlijk vooral informatie wilden horen over daders en dadergedrag in plaats van de slachtoffers en de kampen, kregen we ook alleen maar informatie te horen over de daders. De gids vertelde alles heel open alsof het de normaalste zaken van de wereld waren. En dat is ook precies zoals het hoort als je een rondleiding geeft. Dit moet objectief, een mening als gids mag je hebben maar die mag niet overkoepeld zijn voor het hele verhaal. Dit vond ik heel goed en fijn om naar te luisteren. Er was vanuit hem geen enkele schaamte of ongemakkelijkheid zoals dit wel het geval was bij de gids in Buchenwald. Het enige at jammer was is dat he verhaal niet god verstaanbaar was in de koepel van de Noord-toren. Dit zou in het vervolg misschien anders gedaan moeten worden omdat je de informatie die gegeven wordt anders heel moeilijk of zelfs helemaal niet mee krijgt.

Als kenmerkend beeld heb ik gekozen voor het SS-bewakershokje  voor het begin van de brug naar het kasteel. Bovenaan zit namelijk het grote Schutzstaffel symbool. En dit is wel een samenvatting van de informatie die we hebben gekregen over Wewelsburg, het ging allemaal over de SS en  de activiteiten die door de SS zijn uitgevoerd of onder bevel van de SS zijn uitgevoerd. Het bezoek aan Wewelsburg heeft de achtergelaten informatie over dadergedrag bij Buchenwald helemaal opgehaald en maakte de reis in Duitsland compleet.

Danaë Evers

Buchenwald (december 2019)

De busreis naar Weimar verliep snel, het was ook maar iets van anderhalf uur rijden. We kwamen rond 13:00 aan en kregen als eerste een warme lunch. Na de lunch kregen we de sleutels van onze kamers en konden we onze spullen alvast in de kamer zetten en de bedden opmaken. We slapen vannacht en morgen in een voormalig SS Wehrmacht kazerne op het terrein van Kamp Buchenwald, wel is alles tot op zekere hoogte gemoderniseerd en zie je dus eigenlijk niks meer van hoe het er vroeger heeft uit gezien dat vind ik wel jammer. Nadat we onze spullen hadden weggebracht werden we verwacht op de 2e verdieping van het gebouw voor een introductieronde, kennismaking met de gids en de inhoud van het programma. Nadat iedereen kort had verteld wie die was werden we in kleine groepjes op pad gestuurd voor een fotosafari. We mochten zelf een locatie uit zoeken op het terrein wat ons aansprak of interesseerde. Hier moesten we dan een foto van maken en deze opsturen via de mail naar de gids, dus de wifi is weer aan, en dan ging zij er binnen wat over vertellen. Het idee was eigenlijk een beetje hetzelfde als dat van Dora-Mittelbau maar dan actiever. We moesten in groepjes van 2 à 3 personen het terrein over, maar zoals dat wel vaker gebeurt kom je anderen tegen die dezelfde kant op gaan en toen waren we een 'minigroepje' van 5. Omdat we met personen waren hadden we besloten om 2 foto's op te sturen in plaats van 1. De eerste foto was die van de restanten van de Falcon Lodge aan de zuidzijde van de Ettersberg. Dit was precies zoals het klinkt: een valkerij van de SS. De valken werden verzorgd door gevangenen uit het kamp. Als tweede foto hadden we gekozen voor de commandants huizen ten westen van de Falcon Lodge. Deze zijn na de oorlog gesloopt door misschien de Sovjet of de omgeving zodat ze de stenen konden hergebruiken. Er ging ook een verhaal de ronde dat een van de huizen in z'n geheel is verplaatst, of weer is opgebouwd in Weimar. Het uiterlijk aanzicht van dit gebouw mag niet worden veranderd en is dus beschermd erfgoed. De funderingen van de huizen waren er goed zichtbaar, bij sommige huizen was zelfs de trap die naar de voordeur leidde nog intact. Door de keuze van de fotolocatie waren we het enige groepje wat nog niet binnen de hekken van het kampterrein was geweest. Binnen vertelde de gids per groepje wat over de foto's, ze wist echt ontzettend veel te vertellen en ik heb dan ook lang niet alles onthouden. Elk groepje kwam aan de beurt en moest de locatie aanwijzen op een maquette van het kamp. Van drie foto's (zonder die twee die we zelf hebben gemaakt) weet ik nog iets te vertellen:

De eerste foto was een van Blok 46. Hier werd geëxperimenteerd met vlektyfus op gevangenen. De Duitsers volgenden het proces van de ziekte zonder deze mensen verder medicijnen te geven, ze werden aan hun lot overgelaten. Veel gevangenen meldden zich hiervoor vrijwillig aan omdat je dan meer rust en warmte kreeg dan in het gewone kamp. Omdat het erg besmettelijk was kwam de SS dan ook bijna niet in deze Barak. Ook waren er veel vrijwilligers omdat men zelf wilde beslissen over de dood, en omdat de injectie met tyfus vaak tot de dood leidde kozen vele gevangenen hiervoor. Net zoals dat vele gevangenen een tegen het elektrische prikkeldraad aan wilden rennen om te ontsnappen aan het leed in het kamp.De tweede foto was de linker wachttoren als je voor de ingang van het kamp staat. Deze was van steen net zoals de wachttoren aan de rechterkant in tegenstelling tot de houten wachttorens die verder rondom het elektrische buitenprikkeldraad stonden. Dit kwam omdat de stenen torens een vaste plek moesten hebben voor de funderingen en überhaupt de moeite die het kost om een stenen toren in elkaar te zetten. Het kamp breidde zich steeds uit waardoor de wachttorens ook steeds moeste verplaatsen. Het was dus makkelijker en logischer om deze van hout te maken. In de stenen wachttorens zaten nu ramen maar dit was origineel niet zo. Dit was gedaan voor het behoud van de toren, zo kon er bijvoorbeeld geen regen naar binnen of sneeuw. En kunnen bezoekers dus langer het origineel bekijken.De derde foto was van Goethes Oak, of in ieder geval wat hier nog van over is. De eik is vernoemd naar de dichter Goethe die in Weimar was geboren. Dit was een erg belangrijk figuur voor de Duitsers, gevangenen werden soms aan deze boom opgehangen of gemarteld. Onder deze eik zou Goethe brieven hebben geschreven naar zijn grote maar onbereikbare liefde Charlotte. De geallieerden wisten dat deze boom erg belangrijk was voor de Duitsers en hebben hem toen gebombardeerd. In het kamp werd nadat de boom kapot was gegaan door het bombardement stukken van de boom verkocht en geruild voor onder andere sigaretten.  Sommige gevangenen hebben houtsnijwerken gemaakt van de stukken eik.De ander foto's weet ik helaas niet meer. Na de foto's gingen we eten en daarna kregen we de mogelijkheid om Weimar in te gaan. Het winkelcentrum waar we heen gingen staat op een plein met een lange naamgeschiedenis: het voormalig "Adolf Hitler plein", voormalig "Karl Marx plein" heet nu het "Vredes plein". Het winkelcentrum is een uitbouw van het nooit afgemaakte NSDAP-bestuurs-pand. Het deel wat er nu al wel stond was al erg groot dus als het helemaal af was gemaakt was het echt een reusachtig complex geweest.

Om 7:30 de volgende dag ging onze wekker en om 8:50 zaten we in de bioscoop. We kregen een korte documentaire te zien van 45 minuten over Buchenwald (vertaald Beukenbos). De zaal waar we inzaten was een echte bioscoopzaal met dezelfde temperatuur, het was er in ieder geval koud. De buitentemperatuur was overigens ook niet prettig, de wind was vooral ijskoud. We begonnen de rondleiding vandaag bij het station in Buchenwald. Ook de restanten van de fabriek lagen hier, deze is namelijk door de Engelsen gebombardeerd. Het station lag er sinds 1943 en kwamen de transporten hier aan. Voordat het station er was moesten gevangenen vanaf het station in Weimar door de stad meer dan 8 kilometer lopen om bij het kamp te komen. Ze liepen deze weg via de zogenaamde "Caracho weg". Soms hadden gevangenen 'geluk' en konden ze als het transport klein genoeg was vanaf het station in Weimar met een bustransport naar het kamp worden verplaatst. Vervolgens liepen we over een deel van diezelfde Caracho weg naar de rechter stenen wachttoren. Hier mochten we in, normaal mocht dit niet omdat je dan het kamp vanuit dader perspectief kon bekijken en daar zijn ze heel erg tegen in Buchenwald. Maar wij als speciale groep mochten dat wel. Op het plafond van de wachttoren stond in het Russisch geschreven "Wie zijn plicht niet kent, is geen wachter". Er liep vandaag een stagiar mee en zij kwam uit Oekraïne en kon dit voor ons vertalen. Vanuit de toren had je zicht op de eerst volgende torens aan beide zijkanten en overzicht over het kamp. Ook keek je recht in de binnenplaats van het crematorium. Zoals gisteren werd verteld zaten er nu ramen in de wachttoren, dit was voorheen iet zo en het klimaat was nu wel aangenaam op de bovenste (zolder verdieping niet meegerekend) in de toren. De verdieping hieronder was de wacht en rust kamer voor de SS soldaten die elkaar afwisselden. De kou ging namelijk gewoon door de openingen heen aan de zijkanten en 's winters kan het daar flink koud worden.Vervolgens liepen we het kampterrein op en gingen we naar het crematorium, ook deze gids gaf aan dat je te allen tijde naar buiten kon of niet mee hoefde. Ze gaf van te voren aan wat we konden verwachten zodat we niet voor akelige verrassingen zouden komen te staan. Iedereen ging het crematorium in, alleen ging niet iedereen de kelder in. De eerste kamer waar we kwamen was de pathologie kamer, hier stond een snijtafel met twee wasbakken en een glazen kastje met instrumenten. Normaal zou dit worden gebruikt om de doodsoorzaak vast te stellen maar dat was hier niet nodig en dus werd de kamer gebruikt om de dode lichamen te ontdoen van hun gouden kiezen. Ik weet niet meer waar de volgende kamer voor was maar er hing een grote foto van een stapel lijken. In de volgende kamer stonden de grote crematie ovens, vier in totaal. De ovens waren niet direct aangesloten op een schoorsteen maar de as restanten gingen via de grond onder de ovens naar buiten. Toen aan de andere kant van de kamer met de crematieovens was de lift, recht tegenover de ingang waar we vandaan kwamen. Deze lift was verbonden met de kelder onder het crematorium en daar werden de lijken opgeslagen. Met de lift werden ze dan naar boven gebracht. Ook hingen hier haken waar gevangenen aan opgehangen konden worden, als martelmethode of doodstraf.

Buchenwald had eerder geen eigen crematorium. De lichamen van de overleden gevangenen werden getransporteerd naar het lokale crematorium in Weimar en daar door een regeling met de eigenaar gecremeerd. Pas toen er een grote dysenterie epidemie in het kamp ontstond kreeg de leiding van het kamp toestemming om een eigen crematorium te bouwen. Op deze manier kwam de ziekte niet in de stad en kon men ook geen vragen stellen. De dysenterie epidemie eiste namelijk veel extra levens. Aan de achterkant van het crematorium zijn verschillende kamers ingericht als een reconstructie van de paardenstal waar meer dan 8000 Russische soldaten zijn vermoord door een list. Ze werden verteld dat ze voor dokterscontrole moesten komen, ze moesten zich uitkleden en dan werden ze opgemeten. Wat ze niet wisten is dat er een schietgleuf in de achterkant van de meetlat zat ter hoogte van de nek. Achter deze meetlat zat namelijk een kamer waar de schutter zich bevond. Diegene opende dan het luikje en schoot de soldaat dood. Niemand die het hoorde omdat er harde marsmuziek op stond, ook zag je niks op de vloer omdat deze zo was gemaakt dat alles makkelijk kon worden weggespoeld.We liepen verder langs Goethes Eik, langs de kampkeuken naar het museum om even op te warmen. Daarna liepen we naar het monument van Konzentrations Lager Buchenwald. Er stond hier eerst, direct na de bevrijding werd deze geplaatst, een grote obelisk. Maar deze is door het in gebruik genomen van het kamp door de Russen als Speziallager Nr.2 weggehaald. Het monument is een grote metalen plaat die van bovenaf lijkt op een obelisk van bovenaf. De plaat heeft een standaard temperatuur van 37 graden Celcius, lichaamstemperatuur. Ik vind het concept van dit kunstwerk en memorial erg mooi bedacht. Dit is me dan ook het meest bijgebleven van deze dag. We liepen door naar de barak waar vroeger de zieken werden behandeld, alleen zag je daar niks meer van. De barak was ingedeeld in allerlei kamertjes en overal stonden dingen maar die hadden niks te maken met het kamp. De barak werd nu meer gebruikt als een soort opslag. Wel stond er een tafel met archeologische vondsten uit het kamp. De manier waarop de gids soms omging met de spullen was bedenkelijk. Daarna liepen we door naar het voormalig kamp bordeel. Hier zaten meerder vrouwelijke gevangenen die vanuit Kamp Ravensbrück waren overgeplaatst, al dan niet vrijwillig. Er rustte echt een enorm taboe op dit verhaal en het is lang verzwegen gebleven. De vrouwen schaamden zich voor hun leven in het kamp bordeel en werden door gevangenen hoeren genoemd. Sommige vrouwen hadden zich vrijwillig aangemeld omdat hen vrijheid was beloofd als ze dit werk een paar maanden uitvoerden. Dit was natuurlijk niet het geval. In de ochtend konden gevangenen aangeven of ze er heen wilden, weltegen betaling, dit werd dan tijdens het ochtend appèl omgeroepen door de luidsprekers. De vrouwen kregen bezoek van 8 mannen per avond, en er waren geen voorbehoedsmiddelen. Alleen kregen de mannen voor en na een injectie. Als vrouwen zwanger raakten werd er op niet moderne wijze abortus gepleegd, of als ze het te laat door hadden en er geen abortus meer kon worden gepleegd werden ze op transport gezet naar de gaskamers van Auschwitz. Sommige vrouwen kozen dus vrijwillig voor dit leven omdat ze meer eten kregen en een eigen kamer hadden met goed meubilair.Als volgende opdracht kregen we de taak om een persoonlijk verhaal op te zoeken in het museum en deze later binnen in de lesruimte te delen met de rest, dit moest weer in kleine groepjes. Onderweg naar het museum liet Wim aan Betsie en mij nog een archeologische 'tentoonstelling' zien van vondsten uit het kamp. Ik weet niet of er ook een bepaalde gedachte achter zat maar het zag er echt niet uit. Er stonden 8 ijzeren kooien met hierin vondsten: porselein, metaal/blik en leren onderdelen van schoenen. Ik mag toch hopen dat ze hier in deze kooien experimenteren met de beste manier van conserveren, maar ik ben er bang voor. Daarna liepen we door naar het museum en hebben we in dezelfde mini groepjes als gisteren een persoonlijk verhaal gezocht. Door met handen en voeten te communiceren met een medewerker uit het museum konden we uiteindelijk de plek vinden waar persoonlijke verhalen waren over vrouwen uit het kamp bordeel. Helemaal achterin verstopt achter een grote muur was 1 persoonlijk verhaal te vinden, dat van Margareth W., zij wam ook als gevangene uit Ravensbrück alleen had zij geen keuze. Op een dag werd haar, en nog een paar anderen, verteld dat ze niet aan het werk moest gaan op die dag en dat ze moest wachten, dat deden ze toen en toen werden ze op transport gezet naar Buchenwald. Achter het grote museum was ook nog een kleiner museum met kunstobjecten. Het ging om kunst wat gemaakt was doorgevangenen tijdens het leve in het kamp zoals wanddecoraties uit de barakken, of kunstwerken die door gevangenen na de oorlog zijn gemaakt, of kunstwerken van mensen die van buitenaf, de zogenaamde omstanders, iets over de oorlog en het kamp te zeggen hadden.Daarna gingen we naar de bunkercellen die vooraan bij de ingang van het kamp zijn. Hier werden mensen soms maandenlang opgesloten en gemarteld. Er zaten nu ramen in de cellen, maar dit was eerder gewoon een open gat waardoor regen en sneeuw gewoon naar binnen kon komen en het klimaat in de cellen ook niet aangenaam geweest moet zijn. Op de terugweg naar de kazerne voor de bespreking van de persoonlijke verhalen kwamen we langs de hondenhokken van de SS honden. Deze honden waren getraind om gevangenen die ontsnapten op te sporen. Daarna gingen we naar boven in de lesruimte voor de bespreking en evaluatie, we moesten drie dingen opschrijven: iets 'surprising', 'remarkable' en 'thought provoking' dit moest weer in diezelfde kleine groepjes. Hier ging het mis toen iemand uit de groep zei dat hij soortvan opkeek tegen de manier waarop de Duitsers alles hadden aangepakt. Hij bedoelde hiermee de structurele wijze, en slimme maniertjes om bij hun doel te komen. Hij probeerde het zo objectief mogelijk te brengen, maar dat ging er niet in bij de gids. Ze bestempelde het meteen als 'admiration'. Nou is dat natuurlijk ook wel een beetje wat het is, je bewonderd de vernuftige manier op objectieve wijze. Maar de manier waarop ze het zei was heel aanvallend, waardoor als je nu nog iets zou zeggen wat ook zou kunnen wijzen op 'admiration' je in haar ogen best wel eens een neo-nazi zou kunnen zijn. In ieder geval een voorstander van alles wat de nazi's hebben gedaan, en je bent het dan ook direct eens met ideologie.Wat natuurlijk helemaal niet zo is, maar wij hebben tijdens de Minor heel erg geleerd om alles vanuit verschillende perspectieven te bekijken, en dat doen ze hier in Buchenwald niet. In ieder geval doet de gids dat niet. 

Vannacht heeft het gesneeuwd en omdat het heeft gesneeuwd is een groot deel van de kou uit de lucht, wat wel fijn is voor de wandelingen van vandaag. De rondleiding van vandaag begon in het laboratorium waar de archeologische vondsten werden gewassen en behandeld. Het is dat Wim er specifiek om vroeg de vorige dag anders had de gids het zo overgeslagen omdat er 'niet genoeg tijd zou zijn'. De opgravingen en de behandeling van vondsten werd uitgevoerd door medewerkers van Gedenkstätte Buchenwald, maar ook door willekeurige studenten vanuit alle opleidingen. Ook dit deed eventjes pijn, de manier waarop er met erfgoed wordt omgegaan in dit kamp is niet altijd 'je van het'. Gisteren vertelde Wim dat het laboratorium helemaal is vernieuwd en dat alle echte interessante vondsten diep zijn weggestopt. Naast onze kazerne staat namelijk ondergronds een grote bunker met hierin alle vondsten en materialen die aanstootgevend kunnen zijn maar wel interessant zijn en belangrijk zijn om een goed algeheel beeld te krijgen over het kamp. Maar omdat dat dan weer te veel in het daderperspectief zit word dat allemaal achterwege gelaten. Buchenwald voorkomt dit graag net zoals dat ze eigenlijk met een rondleiding liever niet door de reconstructie van de paardenstal gaan en de wachttoren beklimmen. Op de tafel in het laboratorium lage diverse items die gevonden waren in het kamp, waar weet ik niet en ze heeft ook niks verteld over überhaupt opgravingen. Dat had ik achteraf gezien misschien wel kunnen vragen, maar daar heb ik toen niet aan gedacht. Wederom was de manier waarop ze met spullen omging af en toe pijnlijk om naar te kijken. Misschien komt het ook wel omdat ik zelf student archeoloog ben en wij hebben geleerd hoe je met kwetsbaar vondstmateriaal moet omgaan, de manier waarop zij dit deed was in ieder geval niet gelijk met de manier die wij hebben geleerd.Nadat we dit hadden bekeken ging de gids een muts halen en zouden wij op haar wachten bij de het verwarde gedenkmonument voor alle nationaliteiten. Omdat het had gesneeuwd was het erg mooi om te zien hoe het monument werkte, deze was namelijk helemaal vrij van sneeuw. Het duurde erg lang voordat de gids kwam en toen zijn we maar vast gaan lopen naar het volgende punt in de rondleiding: het massagraf bos. Tussen de bomen achterin het kamp stonden namelijk allemaal metalen palen die de plek aangaven waar een kuil lag met hierin 2 tot 4 personen. Deze graven waren van gevangenen die ten tijde van Speziallager Nr. 2  zijn omgekomen. Geïnterneerde nazi's en mensen die de partij hebben geholpen. We liepen iets verder en kwamen bij een symbolisch grafveld, hetzelfde idee als bij Bergen-Belsen. Families konden en kunnen nog steeds hun eerbetoon laten zien aan familieleden die hier zijn omgekomen door er een kruis te laten plaatsen. Hierop kunnen ze dan alle informatie zetten die ze willen, zolang er maar niet staat dat de desbetreffende persoon die in het interneringskamp is overleden onschuldig was, dan wordt de steen of het kruis weggehaald. Velen hadden simpele banen zoals houtbewerker of schoenmaker, maar ze zijn dan toch op de een of andere manier betrokken geweest bij de partij of hebben samengewerkt met gevangenen uit het kamp en deze slecht behandeld. Hiervoor zijn ze dan aangeklaagd en opgepakt na de oorlog. Velen van hen stierven in 1947 vanwege een hele strenge winter, de meesten waren rond de 50 jaar oud. We vervolgden onze weg naar het museum die erbij hoorde. Hier werden voorwerpen tentoongesteld zoals messen gemaakt door gevangenen gemaakt van bot en een aluminium/tinnen kunstgebit. Voorwerpen die hoorden bij het dagelijks leven in het kamp. De volgende stop was de Nationale Gedenkplek van Concentratiekamp Buchenwald. We gingen hier met de bus naar toe omdat iemand uit de groep last had van haar knie. Dit was op zich wel makkelijk maar ik had het eerlijk gezegd ook niet erg gevonden als we moesten lopen, het was mooi weer en op deze manier ben je er meer met je aandacht bij, ik tenminste wel. We rijden met de bus over de Bloedstraat, deze weg is gedeeltelijk door gevangenen aangelegd en hier sluit de Gedenkplek op aan. Er is één route die je kunt lopen over de Gedenkplaats en deze begint bij een grote poort waar je onderdoor loopt. Je loopt vanuit een dicht begroeid, bosrijk, donker gebied richting de lichte openheid die je ziet als je door de poort kijkt. Het eerste wat ik dan ook dacht toen we onder de poort waren is: wat een ontzettend mooi uitzicht. Hierin was ik niet de enige want ik hoorde het overal om me heen en alle mobieltjes werden snel uit de jaszakken gehaald om een foto te maken.Eerst liepen we een heel stuk via trappen naar beneden langs stukken stenen muur met hierop reliëfs aangebracht met verhalen over het leven van gevangenen uit het kamp. Als je voorbij de eerste muur was kon je nog maar een kant op en werd je langs alle onderdelen van de herdenkingsplaats geleid. Helemaal beneden kwamen we bij het eerste massagraf, hier sloot de Straat der Naties op aan met aan het einde van deze straat en halverwege het tweede en derde massagraf. In deze straat werden alle nationaliteiten vermeld die om zijn gekomen in het kamp. Iedere nationaliteit had een eigen muur met hier op aan de ene kant de naam van de nationaliteit in het Duits en aan de andere kant in eigen taal. Bovenop de muur stond een grote schaal waar het eeuwige vuur in brandde, alleen nu niet. Aan de andere kant van de straat tegenover de muur was plek voor de drie vlaggen: de nationale vlag van het desbetreffende land, die van de deelstaat Thüringen en die van Bondsrepubliek Duitsland. De foto van de muur die op de vorige pagina staat is de Nederlandse muur. Na het laatste graf moesten we weer omhoog via grote trappen. Bovenaan stond de Vrijheidstoren met daarvoor een beeld die het verzet van Buchenwald uit beeld. Bovenaan konden we ervoor kiezen om de toren op te gaan, het was een aardige klim die je goed in je kuiten kon voelen maar het uitzicht was echt prachtig. In het midden van de toren lag op de grond een grote metalen plaat met hier op andere kampen en daaronder as uit deze kampen. De toren was van binnen erg simpel maar wel erg mooi. Daarna gingen we met de bus terug en was het tijd voor de lunch.Na de lunch gingen we naar boven naar de lesruimte voor een laatste evaluatie over de rondleiding. Ze vroeg om onze mening over de dagen die we hadden gehad in Buchenwald. Natuurlijk is het helemaal prima om een reflectie te vragen maar doe dit dan wel op een goede manier. Ze ging namelijk elke keer in discussie met mensen over wat ze er van vonden. Terwijl dit een mening is en daar niet over gediscussieerd kan worden, niet op zo'n manier in ieder geval. Toen we allemaal , weer in dezelfde minigroepjes, hadden verteld wat we er van vonden ging de gids naar huis omdat ze een ziek kind thuis had zitten. De rest van de rondleiding werd dus gegeven door Wim zelf. Allereerst gingen we naar de steengroeve, hier zijn een aantal weken geleden nog onderzoeken gedaan in en naar de tunnels omdat er nog goud in zou moeten liggen van de Duitsers. De tunnels zijn gevonden maar het goud niet. Het werk in de steen groeve was ontzettend zwaar en bijna niet vol te houden, velen stierven dan ook aan lichamelijke uitputting als ze hier moesten werken. Vervolgens kwamen we langs het SS muziek huis en de manege van Ilse Koch, de vrouw van de kampcommandant. Deze manege is waarschijnlijk gebouwd met geld verkregen door fraude en oneerlijke zaken. Tegenover de manege waren de originele funderingen van de beruchte paardenstallen te zien waar meer dan 8000 Russische soldaten zijn vermoord. Als we verder lopen komen we aan bij de ondergrondse bunkers. Deze zijn hetzelfde als de bunkers die bij de ingang van het kamp staan, hier kon je voorheen nog in (de vorige groep zelfs nog), alleen waren ze nu alles aan het dichtstorten met grind. Voor het 'behoud' of iets in die richting. Je kon er nu dus in ieder geval niet meer in wat erg jammer is. Daarna gingen we naar de SS Villa's, hier was ik dus al geweest met de fotosafari opdracht. De huizen zijn allemaal door gevangenen gebouwd met hetzelfde fraude geld als waarmee de manege van Ilse Koch is gebouwd. Dit was de laatste stop in Buchenwald en we vertrokken hierna naar Wewelsburg, Paderborn. Als we aankomen krijgen we te horen en ook te zien dat we slapen in een SS Wehrmacht kazerne die is omgebouwd tot jeugdcentrum. Wat ik bijzonder vindt is dat de twee kazernes naast de jeugdherberg worden verhuurd als gewone appartementen. Ik weet natuurlijk de reden van deze mensen niet maar ik persoonlijk niet daar op het kamp terrein van Buchenwald willen wonen. Buchenwald is groot, we zijn er nu ongeveer drie dagen geweest maar ik heb het idee dat je er wel een week rond kunt lopen als je alles rustig wilt zien. Buchenwald is een zeer goede locatie om te bezoeken met studenten of andere geïnteresseerden. Ook al staan er niet zo veel originele gebouwen meer, je hebt wel ook echt het gevoel dat je in een kamp staat omdat het hek rondom het kamp de binnenplaats afsluit van alle andere gebouwen rondom. Qua voorkennis is het wederom zeer belangrijk dat je van te voren weet waar je naar toe gaat. Een gids is wel noodzakelijk in Buchenwald. Lang niet overal staan bordjes en als ze er wel staan hebben ze weer alleen de basiskennis. De informatie die je krijgt van de gids is zeer afhankelijk van de persoon. De gids die wij hadden wist heel veel over het kamp, wat er gebeurde en over de gevangenen van het kamp. Maar als je er dieper op in ging en vragen ging stellen wist ze deze vaak niet te beantwoorden. Ook andere informatie over de oorlog buiten het kamp wist ze vaak niet. In Buchenwald wordt veel verteld vanuit slachtofferperspectief, anders dan bij de gids van Dora-Mittelbau was deze vrouw niet open. Zo deed ze zich wel voor maar als je dan een vraag stelde over bijvoorbeeld Ilse Koch en haar paard vatte ze dit zeer persoonlijk op en schoot ze meteen in de verdediging. Ook de archeologie van het kamp word nauwelijks besproken, behalve de soorten vondsten die er zijn gedaan maar niet de context waarin, terwijl deze juist zo belangrijk is. Ook tijdens de evaluatie gesprekken in de kazerne merkte ik dat zij heel anders over de dingen nadacht dan wij. Als er dingen gevraagd werden over daders of als we iets zeiden over de toren reageerde ze daar vrij ongemakkelijk op. Ze zit, en ik weet niet of dat de regels zijn in Buchenwald, erg in de rol om slachtoffers te herdenken en te vertellen hoe erg het was. En dat is natuurlijk heel belangrijk maar je kunt niet slachtoffers hebben als je geen daders hebt. Daders zijn ook onderdeel van het verhaal. En dat vond ik wel jammer af en toe, ik had het gevoel dat we hierdoor wel veel misten van dat perspectief in Buchenwald. En omdat zij als gidsen niet beide perspectieven kunnen aannemen is het denk ik heel belangrijk dat wij dat als nieuwe generatie wel blijven doen.

Kenmerkende beeld na het bezoek is het monument in de vorm van de plaat. De plaat heeft een standaard temperatuur van 37 graden, lichaamstemperatuur. Zo blijven de herinneringen levend, zelfs al licht er sneeuw. Het laat zien dat ondanks de verschillende nationaliteiten en windstreken waar we vandaan komen we hetzelfde zijn. we zijn allemaal mens en dragen hetzelfde vlees en bloed mee. Ik vond dit het mooist van de hele dag. Dit monument is alles waarvoor we eigenlijk ook naar plekken zoals Buchenwald gaan. Niet alleen om te leren over de gebeurtenissen omdat het je interesse wekt maar ook zeker om niet te vergeten wat er gebeurt. De rollen zouden zomaar omgedraaid kunnen zijn, ik zou in het kamp kunnen zitten als gevangene maar ook als bewaker. Ook al zou ik beide natuurlijk absoluut niet willen, maar we zijn als mens erg gevoelig voor groepsgedrag. Door bepaalde omstandigheden kun je langzaam steeds verder afglijden naar een bepaald punt waar je eigenlijk helemaal niet wilt zijn, maar het is dan al te laat om nog terug te kunnen. We zijn mens en als we maar in de juiste omstandigheden zijn (of de verkeerde) kunnen we alles worden wat we willen zijn (of juist wat we niet willen zijn).

Danaë Evers