Holocaust - Polocaust

"Wij zijn trots op onze geschiedenis, misschien zelfs te trots. Wij zijn door iedereen vermoord, verkracht, vernederd en verraden, dus wij verdienen eeuwigdurend respect. Wie dat niet begrijpt, is kwaadaardig en is dus een vijand.”
Eind 1939 telde Polen 30 miljoen inwoners, met iets meer dan 10% van de bevolking die Joods was had het de grootste Joodse gemeenschap van Europa, waarvan ca. 2 miljoen Joden woonde in het door Duitsland westelijk en centrale bezette deel, waarvan ca. 1 miljoen Joden woonde in het door de Sovjet Unie bezette oostelijk deel. In 1945 had Polen als gevolg van de Tweede Wereldoorlog 6 miljoen van haar inwoners verloren, waaronder 3 miljoen Joden.
Polen telt momenteel (2019) zo’n 38.500.000 inwoners. Bij de laatste volkstelling (2002) hebben van de toen 38.220.000 inwoners, 1.100 (elfhonderd) inwoners als etniciteit Joods ingevuld. Schattingen omtrent het huidig aantal Joodse inwoners variëren maar liefst van 8.000 tot 40.000. Exacte getallen ontbreken. Het overgrote deel van de Joodse inwoners van Polen is cryptojood, hun omgeving weet niet dat zij Joods zijn, zich Joods voelen. Dat is niet zo omdat Polen binnen de Europese Unie het land met het minste aantal geregistreerde antisemitische incidenten is. De Poolse overheid maakt daar al naar gelang het uitkomt in Europa weliswaar goede sier mee, echter Polen is een land met een groot ongeregistreerd, soms latent, soms heel zichtbaar antisemitisme. Een antisemitisme dat wijd en zijd verspreid is in Polen. Een land met nauwelijks Joden: vanwaar dat antisemitisme, toch niet alleen omdat de overwegend katholieke Polen heden ten dage nog steeds de Joden als moordenaars van Jezus Christus zien, of omdat Karl Marx met zijn ellendige communisme een Jood was, of vanwege het herlevend Pools nationalisme?
Het is de vraag of, hoe en in welke mate de recente Holocaustwetgeving verbonden is met het Pools antisemitisme, dat een continue geschiedenis kent van voor - tijdens - en na de Tweede Wereldoorlog. De Holocaustwetgeving is verbonden met het Pools nationalisme waarvan dat antisemitisme uiteraard een aspect kan zijn, zoals antisemitisme veelal een aspect is van nationalisme. Immers sinds de nationaal conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid - PiS, november 2015 in Polen aan de macht kwam, lijkt de verdediging van Polen en de nationale Poolse eer formeel regeringsbeleid geworden. Het Tweede Wereldoorlog verleden van Polen vraagt sindsdien een behoedzame benadering. Begrippen als Poolse concentratie of vernietigingskampen, Poolse crematoria of Poolse collaboratie mogen niet langer gehanteerd worden. Natuurlijk was gedurende de jaren 1941-1945 sprake van een Poolse geografie van vernietiging als onderdeel van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust, maar men gelieve deze aan te duiden als nazi kampen op Pools territorium. Evenzo sprake was van Nederlandse, Franse of noem een willekeurig door de Duitsers bezet land - collaboratie gedurende 1940-1945, was ook sprake van Poolse collaboratie 1939-1945. Echter volgens de PiS ontbreekt het Polen zogezegd aan een schuldig Pools landschap alsmede Poolse daders. Met welk doel claimt men deze op z’n minst merkwaardig te noemen uitzonderingspositie? Historische bewijzen ontbreken hier, dat moge duidelijk zijn. Desalniettemin, wie zich in Polen durft te uiten in termen van Poolse vernietigingskampen, de indruk mocht wekken Polen (mede) verantwoordelijk te houden voor de Holocaust, riskeert 3 jaar cel, dat geldt ook voor buitenlanders. Hoe past dit in een democratie, vrijheid van meningsuiting, de geschiedenisboekjes op school?
Er is wat voor te zeggen, Polen als land van slachtoffers. Nazi Duitsland beschouwde het Slavische Poolse volk als inferieur, geschikt voor dwangarbeid, ongeschikt Polen te bewonen, Pools leven moest plaatsmaken voor Duits leven, letterlijk en figuurlijk. En een groot deel van wat later de Holocaust genoemd zou worden speelde zich in Polen af. Daarin hadden de Polen verder niet zo heel veel invloed, daar wil men nu ook liever niet aan herinnerd worden. Dood en verderf, Holocaust of Shoah, passen niet in het frame van Poolse heldenmoed en Pools eergevoel. Slachtofferschap blijkbaar wel, zoals ook Japan en Duitsland vanaf 1945 hun slachtofferschap koesteren. Want wie slachtoffer is kan niet tegelijkertijd dader zijn, is dat het, slechts een mechanisme?
Waarom die Poolse profilering als slachtoffer, is dat wat de Polen bindt? Is collectief slachtofferschap een onderdeel van de nationale identiteit? Waarom? Blijkbaar was of is er niet veel anders zou je zeggen. En misschien vanuit zelfverheerlijking, nationale trots, een verlangen naar erkenning? Dat zou zomaar kunnen, wat is onze perceptie van het land Polen, Polen in de EU/Europa, Polen in Nederland? Toegegeven, de eerste en intuïtieve associaties zijn meestal niet positief, eerder berustend op vooroordelen en stereotypen… De Poolse regering heeft deels wellicht terecht het idee internationaal niet mee te tellen, waar Polen voorheen de voetveeg van Duitsland en de Sovjet Unie was, voelt het zich nu de voetveeg van Europa. Tsja, dat laatste is dan ook helaas niet geheel onterecht. In Polen vordert de afgelopen 3 jaar de ontmanteling van de rechtsstaat en toebehoren zullen we maar zeggen gestaag. De rechterlijke macht werd gereorganiseerd, ten gunste van de regeringspartij. Zo werden rechters ontslagen en (politiek correcte) rechters aangesteld, kregen rechters te maken met nieuwe tuchtregels. Tuchtregels welke volgens de Europese commissie de onafhankelijke rechtspraak in Polen ondermijnen (”er zijn ernstige bezwaren tegen dit nieuwe disciplinaire regime, dat Poolse rechters onvoldoende beschermt tegen politieke controle”). Onafhankelijke media werden afhankelijke media, via regeringsgezinde oligarchen die zich meester maakten van de media, waarmee deze meer propaganda conform de staat brengen dan een vrije pers representeren. Voorts zijn zaken als abortus, homoseksualiteit, globalisering en migratie een bedreiging voor de staat, slechts een rücksichtslose anti houding is hier gepast. Ook werd (eerder) invoering van de doodstraf heroverwogen. Zowel wat betreft het Poolse geluid inzake homoseksualiteit als herinvoering van de doodstraf kreeg Polen van de EU een waarschuwing. Samenvattend: “Regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid ondermijnt sinds het in 2015 aan de macht kwam de Poolse rechtsstaat”, aldus de Europese Commissie. Dit standpunt komt de Poolse regering niet eens heel slecht uit, immers, een gemeenschappelijke (externe) vijand bindt en versterkt het nationalisme, zo blijft het wij - zij principe werken:de populariteit van de regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid neemt toe. Patriottisme en nationalisme lonen, zo blijkt ook uit de recente Europese verkiezingen waarbij PiS als grootste uit de bus komt met 46% van de stemmen. Polen, het op vier na grootste land in de EU maakt de keuze een conservatief, nationalistisch, in zichzelf gekeerd land te zijn, allesbehalve een open, tolerante gemeenschap.
Nu is het dan tijd voor geschiedenispolitiek, de Poolse geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en daarmee de schoolboekjes te herschrijven. Jonge Polen hoeft men niet te leren zich te schamen en niet trots te zijn op het gedrag van Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog (Joods - Amerikaanse propaganda). Was de naam van het staatsmuseum Auschwitz niet eerder iets in de sfeer van museum van Poolse martelaren? Liever een museum voor het leed en de offers - of heldenmoed - van Polen dan … Liever een Polocaust dan een Holocaust museum?

Minor Tweede Wereldoorlog 2018-2019, een leerervaring.

Mijn beeld van WOII is dat het een oorlog is met ontzettend veel verschillende aspecten, factoren en groepen mensen die hiermee te maken hadden. Als je in bezet gebied – of niet – woonde had je er op één of andere manier mee te maken. Je oude buren waren Joods, je man werd ter werk gesteld, je fiets werd gestolen, je mag ineens niet meer de muziek luisteren die je zo mooi vond, je oom gaat opeens bij de NSB, je vader gaat bij het verzet en zie je misschien nooit meer terug, je broer gaat bij het geallieerden leger en keert nooit meer terug en ga zo maar door. Door deze minor heb ik een completer beeld gekregen op WOII zelf. De combinatie van daders, slachtoffers en omstanders is voor mij een hele interessante geweest. Want wanneer je een dader bent, ben je dan automatisch geen slachtoffer meer? En als je een slachtoffer bent, kun je dan niet een dader of omstander zijn geweest. De oorlog was niet zo zwart wit als het voor mij van tevoren leek. Soms hadden mensen geen keus en maakte ze keuzes die op dat moment goed of noodzakelijk voelde. Oorlogstijd is niet iets waar iemand je op voor kan bereiden. Het enige wat we nu kunnen doen is ervoor zorgen dat het nooit meer gebeurt, of zijn we daar al ruimschoots in gefaald?

Mijn kennis over WOII is in ieder geval een stuk groter geworden. Dat gebeurde al bij de eerste excursie door naar een Duitse begraafplaats te gaan. Veel mensen zullen raar opkijken als ze horen dat er een Duitse begraafplaats in Nederland ligt. Maar deze mensen die daar liggen hebben daar ook bij lange na niet allemaal voor gekozen. En dat is wat op dit moment de essentie van mijn kennis is over WOII, verder kijken dan je neus lang is. Zal iedereen zelf de keus hebben gemaakt – of niet hebben gemaakt – om bepaalde dingen te doen. Waarom zat maar ¼% van de Nederlandse bevolking ten tijde van de oorlog in het verzet? Heeft het verzet überhaupt wel iets noemenswaardig gepresteerd. Het koningshuis, wat heeft die nou eigenlijk ten tijde van de oorlog voor Nederland betekent. Had iedereen in Nederland wel echt ‘’last’’ van de oorlog of hebben veel mensen het ook als een fijne periode ervaren?

Ik wilde meer dan alleen het bekende beeld van de oorlog te weten komen. Hier is zeker aan voldaan. Ik heb ontzettend veel geleerd en gezien over WOII. Hoe zijn mensen in staat tot zulke gruwelijkheden te komen? Niet een vraag waarvan ik had gedacht dat ik die zou hebben aan het begin van de minor, maar een vraag waar ik wel wijzer door ben geworden hoe mensen denken en reageren in oorlogstijd. Meedoen met de menigte? Bang om buiten de groep te vallen? Iedereen doet het dus dan moet ik ook wel? Eén tegen 100? Allemaal antwoorden op de vraag hoe een volk in staat is een ander volk volledig uit te roeien, wat ook bijna is gelukt.Wat zien wij nog terug in het dagelijks leven met betrekking tot WOII? Een vraag waar op veel verschillende antwoorden mogelijk zijn. In het dagelijks leven zien we niet echt veel terug van de oorlog. Ten tijde van 4 en 5 mei zien we dat wel – alhoewel 5 mei, in hoeverre zijn we dan nog bezig met WOII in plaats van met een reden om feest te vieren – terug in Nederland en op de verschillende plekken die belangrijk zijn geweest ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Ik vind het ergens ook niet raar dat we nog zo weinig terugzien in het dagelijkse leven. Waarom zouden we er ook nog zo veel en bewust mee bezig moeten zijn? Zo lang we inderdaad maar blijven herdenken en stilstaan bij wat er is gebeurd.

Wat ik heb geleerd als mens en als professional tijdens deze minor? Als mens heb ik vooral geleerd dat het heel makkelijk is om te geloven in een beeld dat in de afgelopen 70 jaar is ontstaan over WOII, maar dat zoiets groots ontzettend veel facetten heeft. Zien we wel echt wat er is gebeurd of nemen we genoegen met het verhaal dat ons wordt verteld? Nieuwsgierig blijven en kritisch nadenken over wat er tegen je wordt gezegd of aan je wordt geleerd is een ontwikkelpunt. Als professional heb ik van deze minor ontzettend veel geleerd. Wordt ons met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog wel het juiste geleerd? Ja als je kijkt naar alleen het verloop. Duitsland krijgt een nieuwe leider – de nieuwe leider heeft grootheidswaanzin en de verkeerde opvattingen over het Joodse volk – komt aan de macht – valt in 1939 Polen binnen – in 1940 Nederland – wilt Europa veroveren maar verliest in Rusland waardoor de oorlog uiteindelijk verloren wordt. En o ja, we hebben ook Anne Frank nog die altijd benoemd moet worden. Op zichzelf een hele duidelijke en logische uitleg aan leerlingen van – in mijn geval – 11/12 jaar. Maar kunnen die kinderen niet ook al verteld worden over de omstanders in zowel Nederland als in de rest van Europa, dat het verzet in Nederland eigenlijk niet zoveel voorstelde, dat de mensen dapper zijn om het te doen, maar dat het niet heel veel heeft geholpen. Dat het koningshuis ten tijde van WOII eigenlijk een farce is en Prins Bernhard wordt gezien als held in oorlogstijd maar in principe 0,0 bijdrage had aan het verzet en aan de bevrijding. Dat de vrede van Nederland helemaal niet in Wageningen werd getekend en dat het Nederlandse volk na afloop van de oorlog nóg antisemitischer was dan aan het begin van WOII.

In mijn toekomstig handelen als leerkracht is het voor mij van belang geweest dat ik in deze Minor heb ingezien dat lesgeven door een gepassioneerd docent van essentieel belang is. Een docent die niet van te veel poespas en onzinnige dingen houdt. Dat het van tevoren duidelijk is voor de studenten wat er verwacht wordt en opgeleverd moet worden, dit is van grote waarde voor de rust bij leerlingen/studenten en dat veel docenten daar een voorbeeld aan kunnen nemen. Verder zal ik mijn eigen WOII-onderwijs wel op een andere manier vormgeven dan ik tot nu toe bij veel van mijn stagebegeleiders en oude leerkrachten heb gezien. Wijk af van de gebaande paden, laat veel beelden zien, laat leerlingen zelf ontdekken en zelf een mening vormen op basis van wat ze lezen en zien. Wees kritisch op wat er gezegd wordt en wat er ontdekt wordt door leerlingen ten opzichte van WOII. Probeer ook zelf steeds ‘verder te kijken dan je neus lang is’ en kritisch blijven kijken en nadenken over wat je ziet.

Daan de Vries.

Bergen Belsen - Mittelbau Dora - Buchenwald, januari 2019.

Bergen Belsen.

Het eerste kamp dat wij gaan bezoeken in Duitsland is Bergen Belsen, een ander soort kamp dan  wij in Nederland hebben bezocht, want die kampen waren er vooral om mensen op te vangen en daarna door te sturen naar andere (werk)kampen. Een plek waar duizenden mensen gestorven zijn van de honger. Waar je nu aan komt rijden door een mooi bosrijk gebied en je bijna zou denken dat er hier wel ergens een vakantieverblijf zal zijn omdat het zo’n mooie omgeving is. Maar niks is minder waar, er was hier een kamp waar veel ellende heeft plaatsgevonden en waarvan de omgeving later zeiden dat zij van niks hebben geweten. Waar de bewoners van omliggende dorpen gingen kijken wanneer er treinen aankwamen en dan mensen gingen bespugen, naroepen of zelfs uitschelden. Het is niet te bevatten hoe een mens zo gehersenspoeld kan worden en een haat kan krijgen voor een bepaalde bevolkingsgroep. Die haat wordt er zo hard ingeperst dat de mensen een hekel krijgen aan andere mensen omdat zij ‘anders’ geboren zijn. Wanneer ik bij het platform de tunnel zie waardoor de mensen vanuit de trein doorheen moesten lopen en mij dan inbeeldt dat er mensen boven die tunnel over de reling naar beneden hangen om te kijken naar deze mensen. Dat zij zich sterk en machtig voelen als groep en dat zij zichzelf het recht geven om deze mensen te kleineren. Zou je dan na de oorlog wanneer je weer bij je normale besef komt jezelf dan nog recht in de spiegel aan kunnen kijken? Zou je jezelf zo hard schamen dat je daarom maar zegt dat je er niets van geweten hebt?  Ik kan het mij niet voorstellen hoe een mens zo zou kunnen veranderen, maar ik heb ook niet in die tijd geleefd. Was het misschien overleven en dat je daarom mensen zo gaat kleineren? Ik weet het niet en ik hoop er ook nooit achter te komen. Maar dit geldt niet alleen voor de omstanders maar ook voor de SS-soldaten die in de kampen werkten, natuurlijk waren zij niet allemaal slecht, maar het overgrote gedeelte wel. Zij wilde hogerop komen en deden er van alles aan om een hoger functie te krijgen en om maar gezien te worden. Zij deden steeds gruwelijker dingen met de gevangenen en dat allemaal voor hun eigen belang.

Mittelbau Dora.

Ik merkte dat ik zin had om naar deze locatie toe te gaan, dit had mede te maken met het feit dat wij de berg in zouden gaan waar de gevangenen de raketten hebben gemaakt. Ook had ik van tevoren gehoord dat alles er nog ligt zoals zij de berg hebben aangetroffen met de bevrijding. Dit was terug te zien in de rommel die onder je bevond wanneer je over de ‘brug’ liep. Toch vond ik het ook wel een beetje spannend, want wat als de berg opeens de tunnels in zou laten storten, dan is het voorbij. Maar toen dacht ik heel realistisch dat dit er al meer dan zeventig jaar intact is en dat er al zoveel mensen voor mij de berg in zijn gegaan. De tunnel richting de maquette was lang en donker, indrukwekkend. Toen wij door de deur kwamen waar de maquette stond en de gids het licht aan deed was ik onder de indruk. Zo hoog had ik het mij niet ingebeeld ik had verwacht dat de plafonds niet veel hoger waren dan dat wij zouden zijn. Wat eigenlijk helemaal niet logisch is als je bedenkt dat de raketten hier ook gemaakt werden. Er is hier hard gewerkt, dat kan je zien aan hoe breed en hoog de tunnels zijn. En dat allemaal met de mensenhand gemaakt, erg bijzonder om te zien. Ook dat het tunnelsysteem meer dan vijftig kilometer lang is en allemaal met de hand gemaakt is. Het sfeertje in de berg vond ik ook erg bijzonder, niet te veel licht en dat hoe het nu gemaakt is voor bezoekers zo modern is. Dit is af te zien in de maquette maar ook in de bruggen. Je kan merken dat hierover nagedacht is. Wij konden een klein stukje van het tunnelsysteem betreden, de rest is afgesloten voor bezoekers. De tweede dag hebben wij een rondleiding gehad over het kampterrein. Helaas lag er sneeuw, hier kon je soms niet de grote van gebouwen of van bijvoorbeeld de appelplaats zien. Maar aan het weer kunnen wij niks veranderen. Het was een ‘mooie’ tocht over het terrein, we zagen verschillende fundamenten van gebouwen en het kamp was in het bos gebouwd waardoor wij door de bomen liepen. Het ziekenhuis gedeelte lag wat meer de berg op, en wij eindigde de rondleiding bij het crematorium. Het crematorium is nog intact, alleen sommige binnenmuren zijn eruit gesloopt. Buiten bij het standbeeld merkte ik dat ik onder de indruk was hoe deze gemaakt is. Je kijkt naar de hoofden en je kan er zoveel emoties uithalen. Ook hoe de mannen afgebeeld waren, de ene strijdend en de ander bijna de hoop opgegeven. Prachtig. Het was jammer dat wij het monument voor de nabestaande niet goed konden zien omdat die onder gesneeuwd was. Binnen kregen wij nog een foto te zien met daarop een luchtfoto van hoe het kamp eruitgezien heeft. Ook maakte de gids een verspreking dat hij ons een goede reis wenste met de trein. Dit maakte het einde wel wat luchtiger en ging iedereen met een minder somber gevoel terug de bus in.

Buchenwald.

De laatste locatie van onze drietal excursies. Ik merk dat mijn hoofd al wat vol begint te raken van alle informatie die ik voorgaande dagen al heb gekregen. Ook begint de vermoeidheid wat op te spelen. Maar ik ben ook erg nieuwsgierig naar deze locatie, vooral omdat hier meer staat dan bijvoorbeeld een Bergen Belsen. Helaas lag het terrein onder de sneeuw waardoor wij de fundamenten van sommige gebouwen die ik op foto’s gezien heb niet terugzien. Wel de gebouwen zoals de gevangenis, het depot, de wachttoren, de dierentuin en het crematorium kunnen wij wel bekijken. De gids is een man die veel kennis heeft en goed kan vertellen maar helaas vaak zijn verhaal al begint wanneer de groep nog niet compleet is waardoor je soms de context mist waar hij over praat. Dit is jammer, want iedereen is wel geïnteresseerd. Ook merk je soms dat de gids een locatie of gebouw al vaker heeft gezien en er snel doorheen wilt, maar voor ons is dit allemaal nieuw en willen dan graag sommige dingen bekijken. Het is wel een bizar idee dat wij slapen in een voormalig gebouw van de SS. Helemaal wanneer er vrijdag een groep hangjongeren op de parkeerplaats staan met harde muziek uit de auto’s. Het lijkt mij dat je een bewuste keuze maakt om hier te gaan staan met een groep. Er klinkt hardcore uit de auto, deze muziek hoort bij de subcultuur (neo) nazi’s. Het valt mij ook op de gebouwen en de omgeving erg schoon en opgeruimd zijn. En er wordt hier ook erg op gelet. Ik merk dat vrijdag mijn hoofd erg vol zit en er eigenlijk geen nieuwe informatie meer bij kan. Het gedeelte over de Sovjet dat zij het kamp na de oorlog overgenomen hebben is voor mij nieuw. Maar er kan geen nieuwe informatie meer bij en dit is eigenlijk wel jammer. Ik luister naar de verhalen van de gids bij het grote monument die er geplaatst is maar raak snel de draad kwijt. Dit komt omdat ik niet veel over dit onderwerp weet en omdat mijn hoofd zo vol zit met informatie van de vorige dagen. Ook is het die dag erg koud en er staat veel wind bij het monument. Misschien moet ik dan toch nog een keer terug naar dit terrein om dan het verhaal te horen over deze tijd van het kamp. 

Marloes de Boer.